منو اصلی
آذر بايجان غربي
اروميه
شهر اروميه (مركز استان آذربايجان غربي) در جلگه‌اي به طول 70 كيلومتر و عرض 30 كيلومتر در كنار درياچه لاجوردي اروميه گسترده است. اين جلگه از رسوبات رودهاي باراندوز، شهرچاي، روشه چاي ونازلوچاي كه همه ساله به طور منظم آن را مشروب مي‌سازند پوشيده شده است. پيشينه تاريخي و استقرار اين شهر در مسير قفقاز، ارمنستان، آسياي صغير و بين‌النهرين ونيز زمين‌هاي بارور و آب و هواي مساعد، اهميت بسيار ويژه‌اي را به آن بخشيده است.غرب درياچه اروميه همواره پيش از ساير نقاط ايران مورد توجه ملل ماقبل تاريخ قرار داشت، زيستگاه‌هاي متعددي نيز كه امروزه تپه‌هايي از آنها باقيست، مؤيد همين امر است. يكي از اين تپه‌ها كه به نام «گوي تپه» معروف است،‌ با قديمي‌ترين تپه‌هاي باستاني بين‌النهرين، آسياي صغير و فلات ايران رقابت مي‌كند.انتساب چند زرتشتي كه در هنگام تولد عيسي (ع) به بيت الحم رفته بودند و در اروميه مدفونند حاكي از آن است كه اين شهر يكي از بزرگترين كانون‌هاي مذهبي و اجتماعي گذشته‌هاي دور بوده است و سرداران و امپراطوران روم جهت دستيابي به آتشكده يا آذرخش بزرگ زرتشتيان (آذر گشنسب) و پايتخت تابستاني ساسانيان (گزنا) – تخت سليمان- بارها از آن عبور كرده‌اند.بعد از اسلام نيز اروميه دومين شهر مهم آذربايجان، پس از مراغه، به شمار مي‌رفت، از قرن 15 ميلادي كه تركان عثماني جايگزين امپراطور روم شرقي شدند، بازار اروميه به عنوان شهر سرحدي اهميت فوق‌العاده‌اي پيدا كرد و از برج وباروي مهمي برخوردار شد. برج سه گنبد و مسجد جامع اروميه از يادگارهاي عظمت تمدن اسلامي در منطقه به شمار مي‌رود.شهر اروميه نقطه تلاقي اقوام و اديان پيرامون خود از قبيل آشوري‌ها، ارمني‌ها، يهودي‌ها و بالاخره مسلمانان بود و به تبع آن حائز ويژگي‌هايي شد كه در بخش‌هاي ديگر مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
اشنويه
در اين ناحيه اقوامي چون لولوبي‌ها، هوريائيان، آشوري‌ها، اورارتوها، و مادها در دوره‌هاي معيني از تاريخ مي‌زيسته‌اند.در كتيبه كوروش از ايالت اشنوناك كه همان اشنويه باشد به عنوان خراجگزار نام برده شده است. در كلي شين (جنوب غربي اشنوي) سنگي به ارتفاع 170 سانتي‌متر وجود دارد كه بر روي آن كتيبه‌اي به دو زبان اورارتويي و آشوري حك شده و متعلق به هشت قرن پيش از ميلاداست متن اورارتويي از ايشيونيا (814 قبل از ميلاد) پادشاه اورارتو است كه در سمت چپ آن همان متن به زبان آشوري حكاكي شده است.اين شهر در حيات تاريخي خود جولانگاه جنگ و گريزهاي زيادي بود. در سال 1909 ميلادي عثماني‌ها اشنويه را تسخير كردند و با قدرت تمام دست به كشار زدند. جنگ روس‌ها و عثماني‌ها نيز زيان زيادي به جان و مال مردم وارد كرد. پس از كشتار روس‌ها و عثماني‌ها نوبت به مرگ ومير ناشي از قحطي رسيد كه مردم مجبور به مهاجرت به عراق (موصل و كركوك) شدند و از جمعيت 13 هزار نفري آن روز تعداد ناچيزي باقي ماند. در سال 1320 هجري، زلزله بزرگي شهر اشنويه را تكان داد و خسارات ملي و جاني سنگيني را به بارآورد، به طوري كه شهر كاملاً از بين رفت و مردم مجدداً آن را بازسازي كردند. امروز شهر اشنويه يكي از شهرهاي متوسط استان آذربايجان غربي است كه در جهت رشد وتوسعه گام بر‌مي‌دارد.
تكاب
تكاب به معني آب باريك و زميني كم آب است. منطقه تكاب داراي ده‌ها اثر تاريخي قبل وبعد از اسلام است كه از آن جمله مي‌توان به تخت سليمان اشاره كرد كه در 45 كيلومتري شمال شرقي آن واقع شده است. بقاياي آتشكده بزرگ ساساني،‌ به نام آذر گشنسب نيز در آنجا قرار دارد.شهر باستاني شيز دراينجا قرار داشت و احتمالاً به علت فعاليت‌هاي آتشفشاني كوه زندان در فاصله 5/1 كيلومتري تخت سليمان فعلي، ويران شده و آثاري از آن برجا نمانده است. آثار ديگري نيز كه شرح آنها خواهد آمد حكايت از تاريخ عظيم و تمدن باستاني اين منطقه دارد.
خوي
شهر خوي را كه به علت استقرار در محلي پست اصطلاحاً «خوي چوخوري» نيز ‌مي‌نامند، از اهميت نظامي و تجاري ويژه‌اي برخوردار بود. پيش از اسلام شعبه‌اي از بزرگراه معروف ابريشم كه شرق را به غرب متصل مي‌نمود، از خوي عبور مي‌كرد. در صدر اسلام نيز راهي كه بلاد جزيره العرب را به ماوراي خزر، ارس، اردبيل و مركز آذربايجان وصل مي‌كرد، از خوي مي‌گذشت. شهر خوي امروزه يكي از شهرهاي مهم استان آذربايحان غربي و داراي آثار تاريخي متعددي است . خوي در زبان كردي به معناي نمك است و به واسطه وجود معادن نمك در منطقه، به خوي معروف شده است. محل اوليه خوي «چورس» كنوني يا «دروازه ماكو» بوده كه در اثر حمله مغولان منهدم و ويران شده است. شهرستان خوي تاريخچه نسبتاً طولاني دارد. اين منطقه هنگامي اهميت يافت كه جنگ معروف چالدران بين شاه اسماعيل صفوي وسلطان سليم خليفه عثماني، در منطقه سيه چشمه در گرفت. بعدها فتحعلي‌شاه به راهنمايي ژنرال گاردان حصار محكمي اطراف آن بنا نهاد.
 سردشت
مردم شهر سردشت آنجا را زادگاه زرتشت- پيغمبر ايراني- مي‌دانند و عقيده دارند كه سردشت از نام اين پيغمبر اخذ شده است. سردشت طبيعتي زيبا دارد و آبشار آن معروف است. در اين شهر آثار تاريخي ويژه‌اي كشف شده‌ است.
 سلماس
چنان كه از شواهد تاريخي و جغرافيايي بر‌مي‌آيد. بافت اوليه اين شهر در گذشته بافتي روستايي بود، ولي به علت مركزيت ارتباطي – تجاري و با گسترش مبادلات بازرگاني بازارهاي هفتگي و جذب خدمات به صورت شهر درآمده است. با توجه به حفاري‌هاي به عمل آمده از تپه تبان قدمت سلماس به زمان مادها مي‌رسد و در زمان هخامنشيان «زاروند» نام داشت. اين شهر در دوره اشكانيان يكي از ايالت‌هاي حايل بين ايران وروم بود و پس از شكست خسرو اشكاني، ضميمه متصرفات ساسانيان شد. يادگاري كه از اين سلسله در كوه پير چاوش بر سر راه اروميه به سلماس باقي مانده، تخت سنگي است كه برآن شكل دو نفر سوار بر اسب حكاكي شده است. وجود كليسا و گورستان‌هاي متروكه مسيحي وسكونت فعلي ارامنه در بعضي روستاهاي پيرامون اين شهر همه گواه بر سكونت ارامنه در منطقه است. ياقوت حموي نيز در ناميدن اين شهر همين كلمه رابه كار برده كه بعدها كلمه سلماس جايگزين آن شده است.زلزله‌اي در سال 1309 اين شهر را كاملاً ويران كرد. مردم، شهر ديگري را با معيارهاي جديد شهر سازي در كنار بقاياي شهر ويران سلماس ساختند.
 سيه چشمه
سيه چشمه مبين شهرهاي خوي و ماكو با وسعتي معادل 5000 كيلومتر مربع واقع شده است. منطقه چالدران كه در اين قسمت از استان قرار گرفته است، به علت وقايع جنگ‌هاي شاه اسماعيل اول با سلطان سليم عثماني اهميت تاريخي دارد.نام سابق سيه چشمه «قره عيني» بود كه طبق روايتي از نام پدر و پسري كه «قره» و «عيني» نام داشتند و اولين ساكنان اين منطقه بودند گرفته شده است به روايتي ديگر، نام سيه چشمه از منطقه‌اي نيمه باتلاقي و چمن زار به نام قره‌باغ (سيه چشمه) گرفته شده است. مركز منطقه همان سيه‌چشمه است كه سابقه تاريخي آن به حدود پنج قرن مي‌رسد. از آثار تاريخي آن، مي‌توان به قره كليسا و مقبره صدر الدين- وزير شاه اسماعيل- اشاره كرد. در پيرامون اين شهر مقبره يا سكونت‌گاه صخره‌اي فرهاد نو شيرين قرار دارد كه قدمت آن را به دوره اورارتوها مي‌رسد.
 صائين‌دژ
در زمان ساسانيان در 30 كيلومتري آتشكده آذر گشنسب، قلعه‌اي با نام صائين (نگهدارنده) دژ بنا شد. اين قلعه مورد استفاده افرادي بوده كه براي نيايش و زيارت به آتشكده مي‌آمدند.
بعد از حمله اعراب، نام آن به صائين قلعه تغيير يافت. اين قلعه در دوره‌هاي بعد محل عبور و اقامت زائران كربلاشد.نام اين شهر در رژيم شاه به شاهين دژ تغيير يافت، ولي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي همان صائين دژ خواند شد.
 ماكو
شهر ماكو يكي از قلاع محكم سرحدات ايران و عثماني محسوب مي‌شد، چنانكه در سنه 1045 هجري، سلطان مراد چهارم عثماني، قره مصطفي پاشا، يكي از سرداران معروف خود را براي خرابي قلعه نظامي اين شهر مامور كرد، ولي با مرگ سلطان مراد چهارم اين دستور عملي نشد. در زمان صفويه نيز قلعه نظامي ماكو براي دولت ايران و قلعه كاتور در ايالت وان براي دولت عثماني اهميت خاصي داشت. در سال 1052 هـ.ق به فرمان شاه عباس دوم قلعه ماكو را به علت آنكه پناهگاه مفسدان شده بود ويران ساختند. شهر ماكو در طول تاريخ به اسامي مختلفي ياد شده كه به شرح زير است:
- به روايتي اسم قديمي ماكو «شاوارشان» بود كه از كيارستان كه امروزه به نام سياوش معروف است،‌ اخذ شده است.
- اسم ماكو را «آرتاز»، «قلعه قبان» و «روساومكي» (محلي مرتفع گوسفند و آغل زمستاني) نيز مي‌گفتند كه احتمالاً به علت خوبي مراتع از طرف ارامنه منطقه نامگذاري شده بود.
- شهر ماكو علاوه بر آنكه از نظر ساختار فيزيكي شهر جالب توجهي است، داراي آثار متعدد باستاني و تاريخي نيز است كه شرح آنها ذكر خواهد شد.
 مياندوآب
اين شهر چون ميان رودهاي زرينه رود و سيمينه رود واقع شده است، مياندوآب ناميده مي‌شود و همواره مورد توجه بوده است. در اين منطقه اقوام مختلفي مانند مادها، اورارتوها، كردها، سلجوقيان، ترك‌ها و مغول‌ها زندگي و حكومت كرده‌اند.
 نقده
شهر نقده در ميان شهرهاي مهاباد، پيرانشهر، اشنويه و اروميه واقع شده وبه عنوان كانون ارتباطي بين شهرهاي فوق است. عبور رودخانه گدار، وجود اراضي حاصلخيز و موقعيت نظامي آن از علل ايجاد اين شهر بود.نقده سرگذشت پرحادثه‌اي داشته و آثار متعددي را در خود به يادگار دارد. آثار باستاني فراواني در روستا و تپه حسنلو كه در چند كيلومتري شمال شرقي آن قرار دارد، كشف شده است. قبرهايي يافت شده است كه با سنگ ساخته شده و روي آنها تخته سنگ بزرگي قرار داده‌اند، به‌طوري كه مردگان اين قبور در حالت چمباته به خاك سپرده‌ شده‌اند.ظروف سفالي زيادي نظير قوري، جام و... با نقش‌هاي زيبا در آن جا پيدا شده است. سابقه اين آثار تاريخي به 2000 سال پيش از ميلاد مسيح مي‌رسد.اقوام مختلفي، مانند آشوري‌ها، كردها، مانناها و تركان پيوسته به اين ناحيه مهاجرت مي‌كردند و ساكن مي‌شدند، تا آنكه طايفه قره پاپاق (كلاه سياه) كه در زمان فتحعلي شاه از قفقاز به ايران مهاجرت كردند، در جلگه وسيع سلدوز مسكن گزيدند و به كشت گندم و برنج و پرورش درختان ميوه پرداختند و ماندگار شدند.
مكانهاي تاريخي و ديدني هاي استان
شهرستان اروميه
سواحل درياچه اروميه- ضلع شرقي ميانه و شهر اروميه
جزاير كبودان، اشك ، آرزو، اسپيرو و... - درياچه اروميه
چشمه زنبيل- 36 كيلومتري شمال شرقي اروميه
چشمه معدني هفتابه - 50 كيلومتري جنوب غربي اروميه
غارهاي فرهاد، تخت قارا و دانيال - اروميه
منطقه حفاظت شده پارك ملي - درياچه اروميه
عمارت چهار برج - شهر اروميه
قلعه اسماعيل آقا - 18 كيلومتري غرب اروميه
سنگ كاظم خان - حاشيه درياچه اروميه
قلعه بردوك - روستاي بردوك محال صوماي برادوست
قلعه دم دم - 18 كيلومتري جنوب غربي اروميه
بخشي قلعه- نزديكي ساحل درياچه اروميه
بازار قديمي - شهر اروميه
موزه اروميه- شهر اروميه
موزه تاريخ طبيعي - دانشگاه اروميه
غار ميرداود- محال صوماي برادوست
تپه باستاني كردلو - 25 كيلومتري شرق اروميه
يخچال دوقّوزپله - شهر اروميه
مسجد جامع اروميه- بافت قديمي شهر اروميه
مسجد سردار- خيابان امام اروميه
مسجد مناره - ضلع شمالي خيابان امام اروميه
ديدني‌هاي شهرستان بوكان
استخر بوكان - خيابان امام خميني
ديدني‌هاي شهرستان تكاب
غارهاي غيب‌آباد، كهل و كرفتو- 3 كيلومتري تخت سليمان
غار كهريز - كهريز تكاب
قلعه تخت سليمان- كهريز تكاب
ديدني‌هاي شهرستان خوي
چشمه معدني ويشليق- 12 كيلومتري جاده خوي- تبريز
چشمه معدني ايواوغلي - شمال شرقي خوي
چشمه شوربولاغ بيلوار- شمال شرقي خوي
چشمه معدني زارعان - شمال غرب بيلوار
چشمة‌معدني دسته دره- شمال غربي خوي
چشمه معدني كلوانس - 3 كيلومتري چشمه دسته دره
چشمه معدني نوايي - شمال شرقي خوي
چشمه معدني خان - 41 كيلومتري جنوب غربي خوي
قلعه بسطام - قره ضياء‌الدين
قلعه بلور آباد - حاشيه دشت شمالي قره ضياءالدين
پل خاتون - 2 كيلومتري جنوب شرقي خوي
دروازه سنگي - بافت قديمي شهر خوي
بازار قديمي - شهر خوي
مناره شمس تبريزي - شمال شرقي خوي
مسجد مطلب خان - ميدان انقلاب خوي
مسجد ملاحسن- خيابان انقلاب خوي
مسجد سيد‌الشهداء - خيابان انقلاب خوي
كليساي سورپ سركيس- محل قديمي امامزاده خوي
كليساي مهلذان - 8 كيلومتري شمال خوي
ديدني‌هاي شهرستان سردشت
چشمه گراو- 500 متري جاده مهاباد – سردشت
آبشار شلماش- نزديكي شهر سردشت
ديدني‌هاي شهرستان سلماس
چشمه معدني ميناس – جنوب شرقي سلماس
چشمه صدقيان - شمال شرقي سلماس
آبگرم ايستي سو - 69 كيلومتري جاده اروميه- سلماس
گورچين قلعه - 10 كيلومتري جنوب سلماس
سد جمال‌ آباد- از توابع سلماس
حجاري‌هاي خان تختي - 76 كيلومتري جاده ابريشم، سلماس
غارهاي زير زميني كوه قارني يا روق - دامنه كوه قارغي ياروق
كليساي سنت جرج - شهر سلماس
ديدني‌هاي شهرستان ماكو
تالاب‌هاي آق‌گل و عشق آباد - اطراف ماكو
تالاب‌هاي قره‌بلاغ، ياريم‌قيه و ساري سو- اطراف ماكو
چشمه معدني شگفتي - دهكده شگفتي سيه چشمه
آبگرم شوط آباد - جنوب شرقي ماكو
آبگرم باش كندي- 13 كيلومتري جاده ماكو، بازرگان
چشمه معدني عرب ديزج - اطراف ماكو
آبشار قلعه جوق - قلعه جوق ماكو
منطقه حفاظت شده مراكن - جنوب سواحل ارس
منطقه حفاظت شده آغ گل - نزديك مراكن
شكارگاه آغ گل- نزديك مراكن غرب پلدشت
كاخ باغچه جوق - 8 كيلومتري ماكو به بازرگان
عمارت كلاه فرنگي ماكو - خيابان امام خميني
ساختمان شهرباني ماكو - شمال شرقي خيابان اصلي شهر
قلعه سياه - 36 كيلومتري شرق ماكو
قلعه راوز - جنوب غربي ماكو
پل پنج چشمه - 5 كيلومتري ماكو
سنگ نبشته شهر روسا - شهر ماكو
مقبره صخره‌اي سنگر- 7 كيلومتري غرب جاده ماكو- بازرگان
قره كليسا - دهستان چالدران بخش سيه چشمه
كليساي زورزور- روستاي بارون
كليساي دره شام - 22 كيلومتري شمال غرب جلفا
ديدني‌هاي شهرستان مهاباد
غارهاي بورنيك بزرگ و كوچك - نزديكي شهر مهاباد
غار فقرقا - 18 كيلومتري مهاباد
غار راكاد - 18 كيلومتري مهاباد
شهر مادي اندرقاش - حوالي دهكده اندرقاش
مسجد جامع - شهر مهاباد
مقبره بداق السطان - جنوب غربي مهاباد
ديدني‌هاي شهرستان مياندوآب
تالاب‌هاي قره‌گل و يسريل آباد - اطراف مياندوآب
چشمه معدني زندان سليمان - بين احمد آباد عليا و كوه زندان
قلعه بختك - روستاي ميلان
داشت تپه - حوالي مياندوآب
ديدني‌هاي شهرستان نقده
تالاب‌هاي شيطان و يادگارلو - اطراف نقده
تالاب‌هاي جهودآباد، گرده قيا و حسنلو - اطراف نقده
غارهاي زندان و بابا حسن - نقده
كتبيه كلي شين - جنوب غربي درياچه اروميه
تپه باستاني حسنلو - 12 كيلومتري شمال شرقي نقده
زنده دل ، حسن . مجموعه راهنماي جامع ايرانگردي : استان آذربايجان غربي ، تهران :نشر ايرانگردان و جهانگردان ، 1379 ص 34-40 ،145-149. * منبع :